Düşük yumurta rezervi ve tüp bebek tedavisi konusunda İstanbul Kadın Sağlığı ve Tüp Bebek Merkezi'nden kadın hastalıkları ve doğum uzmanı Op. Dr. Aret Kamar bilgi veriyor.
Düşük yumurta rezervi ya da yumurta kapasitesinin kadınlarda azalması nasıl bir durumdur? Düşük yumurta rezervi denildiğinde hep menopoza girmiş ve menopoz sonrasındaki bir kadın akıllara gelir. Aslında düşük yumurta rezervi daha genç yaşlarda da görülebilir mi?
“Düşük yumurta rezervi demek, yumurtamız az demek. Menopoz biliyorsunuz yumurtanın bittiği durumdur. Yumurta bitecek ve biz adet görmeyeceğiz ki menopozdan bahsedebilelim. Eğer kadının yumurtası azalmış ama yine de 15 günde bir, ayda bir, bazen 45 günde bir, bazen 2 ayda bir adet görebiliyorsa o zaman o menopoz değildir. O pre menopozdur. Yani menopoz öncesi dönemdedir. Kadın menopoza yaklaşmıştır, yumurtası azalmıştır ama yumurtanın ne zaman biteceği belli değildir.
KADINLARDA AMH DÜŞÜKLÜĞÜ YUMURTALIK REZERVİNDEKİ AZALMANIN İŞARETİ!
Şimdi biz düşük yumurta rezervini nasıl teşhis ediyoruz? Birinci teşhis kaynağımız ultrason. Kadın geliyor, ultrasonla bakıyoruz. Ultrasonla baktığımızda yumurtalıkların olması gerekenden daha ufak ve içinde “antral folikül” dediğimiz yumurta adaylarının daha az olduğunu görüyoruz. Genelde basit bir şekilde sınıflarsak, ultrasonla yumurtalığa baktığımız zaman 5 yumurta adayının altında yumurta sayısı görüyorsak, yumurta rezervi azalmış olarak kabul ediliyor. Bunun biyokimyasal testleri de var. En çok kullandığımız eskiden FSH'ydı. Ama FSH adette bakılması gereken ve yumurta yokken bakılması gereken bir test. Dolayısıyla adet içinde herhangi bir dönemde ya da kadın adetliyken, tesadüfen yumurtası varken baktırırsa bizleri yanıltacak bir sonuç çıkar. Dolayısıyla FSH ölçümü doktor kontrolü altında yapılması gereken bir testtir. Ama biz şu anda en çok AMH'yi kullanıyoruz. AMH, yumurtaların salgıladığı bir hormon.
Adetten bağımsız, yumurtalıkta o an olan yumurtalardan bağımsız, canımız istediği zaman yaptırabileceğimiz, ister adetli yaptır, ister yumurtlarken ne zaman yaptırırsan yaptır, bize rezervi gösteren bir testtir. Ve bu test 1’in altında çıkarsa o zaman diyoruz ki yumurtalık rezervimiz düşüyor. Böyle 0.2'lere, 0.3'lere, 0.1'lere düştüğümüz zaman, “Hadi bir an önce önce önlem alalım, Evliysek çocuk yapalım ya da evli değilsek yumurta donduralım” sonuçlarıdır bunlar. Dolayısıyla düşük yumurta rezervi aslında belki de biz özellikle bunlarla uğraştığımız için çok sık olarak karşılaştığımız bir durum. Yani günlük pratik içerisinde çoğu hastamız aslında yumurta rezervi az olanlar. Çünkü yumurta rezervi çok olan kadınlar, bir sürü yumurta çıkardıkları ve bir sürü embriyoları da olduğu için ilk denemede hamile kalmasalarda, 2’inci ya da 3’üncü denemede bir şekilde kalıyorlar. Genelde bir kere toplatıyor ve birkaç kere transfer oluyorlar. Çünkü bir sürü yumurta, bir sürü embriyo oluyor. Ama az yumurtalılar öyle değil. Bu grup kadınlarda yumurtalık bir tane yumurta versin diye gözünün içine bakıyoruz. Bir tane yumurta geliyor onu topluyoruz. Bu yumurta iyi değilmiş diyoruz. Bir daha topluyoruz.. Yani zahmetli bir süreç. Önemli olan kadın o sınıra gelmeden önce bu durumun farkına varması ve çözüm bulunması. Bu da kadının yumurtalık rezervinin durumunu bilmesiyle mümkün olabiliyor. Demek ki kadınlar yumurtalık rezervlerini her zaman kontrol etmeliler. AMH ölçümlerini yaptırmalılar. Özellikle birinin altına düştüğü zaman da çok dikkatli olmalılar.”
Dediniz ki, özellikle kadınlarda yumurtalık rezervi azalmadan müdahale etmek önemli. Bunun için de kadınların özellikle AMH hormonlarını takip ettirmeleri gerekir.
“Yıllık baktırmaları lazım.”
Peki, risk grubuna kimler giriyor? Yani hangi kadınlar daha çok düşük yumurta rezervi açısından risk grubundalar?
KANSER TEDAVİSİ GÖREN KADINLARDA ÜREME SAĞLIĞI OLUMSUZ ETKİLENEBİLİR!
“Şimdi daha önce o ya da bu sebeple bir kanser tedavisi görmüş olanlar kesin risk grubundadır. Çünkü biliyorsunuz kanser ilaçları yumurta rezervini düşürebiliyor. Ama yumurta sayısı aslında bir miras. Eğer bir kadın polikistik overli ise çocuğunun da polikistik overli olma ihtimali var. Ya da bir kızın annesi, teyzesi ya da anneannesi veya babaannesi bir şekilde erken menopoza girdiyse o da erken menopoza için bir aday. Peki, bir kadın yumurtalık rezervinin düştüğünü nasıl anlayabilir? Bunu anlamanın direkt bir yolu yok aslında. Çünkü yumurtalık her ay bir tane yumurta üretiyor normalde. Yani yumurtası çok olan da bir tane yumurta üretiyor. Dolayısıyla bir yumurtalık her ay bir tane yumurta verebildiği sürece adet düzeni konusunda çok büyük bir belirti vermeyebilir. Ama sıklıkla yumurta azalmaya başladığının ilk belirtisi adetlerin birazcık erken gelmeye başlamasıdır. Yani tam ayı tamamlarken bakarsın 27 günde bir gelmeye başladı. Sonra 26-25 günde bir gelmeye başlar. 24 günde bir gelir. Bizim ülkemiz maalesef sağlık kontrolleri açısından insanların hasta olmadan doktora gittiği bir ülke değil. AMH testinin yapılması bu yüzden son derece önemli.
“ÇOCUK İSTEYEN KADINLAR YUMURTALIK REZERVLERİ TAKİP EDİLMELİ”
Biz eskiden yumurtası az olan genç kızlara, “Bir an önce evlenmen lazım, senin yumurtan bitiyor” derdik. Ama şimdi öyle bir şey yok. Biz yumurtalarımızı dondurabiliyoruz. Ve dondurduğumuz zaman da şöyle düşünün, mesela bir kızın yumurta rezervi çok azalmış. Bir bir- iki tane yumurtayı zor veriyor. Sen de bir iki yumurtayla yumurta biriktireceksin. İleride menopoza girerse, yumurtası kalmazsa onları kullanasın diye. Biz en az 20-25 yumurta biriktirin diyoruz.. Çünkü ortalama olarak 5-6 yumurtayla bir tüp bebek deneniyor. Yani bir kere denedim olmadı, yumurta da bitti dememek için olabildiği fazla yumurta biriktirmek lazım. Şimdi 1-2 yumurta veren birisinde 25-26 yumurta biriktirmek için kaç kere denemek gerekiyor. Bir de o yumurtalar her seferinde iyi gelmeyebiliyorlar. Bu yumurta iyi gelmedi, hadi bir daha toplayalım derken tam bir stres süreci oluyor. Dolayısıyla tekrar söylüyorum, kızlar, kadınlar, çocuk yapmadılarsa ve ileride çocuk düşünüyorlarsa veya evlenmedilerse mutlaka rezervlerini takip ettirsinler.”
YABANCI HASTALAR TÜRKİYE’DE YUMURTA DONDURABİLİR Mİ?
Türkiye yumurta dondurma, embriyo dondurma ve sperm dondurmada konusunda gerçekten dünyada çok iyi bir yerde, çok başarılı sonuçlar alınıyor. Peki yasal mevzuatı göz önüne alırsak Yunanistan’dan ya da Balkan ülkelerinden gelecek ya da dünyanın çeşitli ülkelerinden başvurabilecek kadınların Türkiye’de yumurta dondurma şansı var mı? Eğer yasal mevzuat buna izin vermiyorsa burada toplanan yumurtalar bir şekilde kişinin bulunduğu ülkeye transfer edilemez mi?
“Maalesef götürülemez. Burada da dondurulamaz. Şu anda Türkiye'deki mevzuatta böyle bir açıklık var. Tahmin ediyorum kısa zamanda buna da çare bulurlar. Çünkü Türkiye'de yumurta dondurmak isteyen kadına bir eğitim araştırma hastanesinden ya da bir üniversiteden rapor çıkartılması gerekiyor. Aslında raporun niteliği de belli. AMH'I düşüktür, yumurta dondurması gerekir diye bir rapor. Raporu bir kere alıyor ve defalarca deneyebiliyor. Ama Türkiye'de buna başvurmak için TC kimlik numarası olması gerekiyor. Başka türlü başvuramıyorlar. Dolayısıyla yabancı uyruklu olanlar Türkiye'den yumurta dondurmayla ilgili bir rapor alamadıkları için ülkemizde yumurtada donduramıyorlar. Bir suistimal olmasın diye sanırım bir eğitim araştırma hastanesinden ya da bir üniversiteden rapor çıkartma zorunluluğu getirilmiş. Bu konudaki sınırlamanının kaldırılması lazım”
YUMURTASI AZ OLAN KADINLARDA DA GEBE KALABİLİR!
Peki, yurt dışından ya da Yunanistan'dan başvuracak düşük yumurta rezervi olan bir kadın hastayı düşünelim. Peki, geldiğinde eğer hemen yumurta toplanabilirse toplanan yumurtalarla tüp bebek denemesi yapılabiliyor değil mi?
“Tabii ki. Tüp bebekle bir problem yok. Tüp bebek uygulamasıyla ilgili hiçbir sıkıntımız yok. Çünkü karı koca var. İkisinin resmi nikahı olduktan sonra Türkiye'de tüp bebek deneyebilirler. Peki, 20, 30 yumurta vermek yerine 1-2 yumurta verebilen kadınlarda bu nasıl mümkün oluyor? Diyelim ki 2 yumurta topladık. Şansımız da yaver gitti. İki yumurta iyi geldi. Bunların içerisine spermleri yerleştiriyoruz. Sonra embriyoların gelişimini takip ediyoruz. Diyelim ki, kadın 35 yaşının üstünde ve biz iki embriyo verince şansımızın daha fazla olacağını planlıyoruz. Farzedelim iki yumurtadan bizim bir tane güzel embriyomuz, bir tane de orta kalitede embriyomuz oldu. Diyoruz ki biz bir daha toplayalım. Birkaç embriyo daha yapalım. İyi olanlarını seçelim koyalım. Şimdi çok yumurtası olanın bir seferde bir sürü embriyosu olduğu için seçme şansı kolay. Onu mu koyayım, bunu mu koyayım diyorsunuz. İyi olanı çekip koyuyorsunuz. Şansınız fazla oluyor. Ötekinde de suni olarak yumurta sayısını aslında arttırmış oluyoruz. Bir kaç kere toplayarak arttırmış oluyoruz. Yine elimizde bir embriyo havuzu yapıyoruz. İyi olanlarını seçip koyduğumuz zaman kadının yaşı kaçsa o yaşına uygun gebelik şansıyla gebe kalıyorlar. Yani yumurtası az olan gebe kalamaz diye bir şey yok. Sadece yeteri kadar güzel embriyoya ulaşabilmek için biraz daha uğraşmak zorunda kalabiliyoruz.”
Peki yine yurt dışındaki hastayla ilgili merak ettiğim bir şeyi sormak istiyorum. Yunanistan'dan ya da dünyanın herhangi bir ülkesinden bir hasta geldi. Şimdi aslında müracaat merkezin altyapısı da çok önemli. Tüp bebek tedavisi bir Ekip işi değil mi?
“Kesinlikle.”
TÜP BEBEK TEDAVİSİNİN BAŞARISINDA EMBRİYOLOJİ LABORATUARININ ÖNEMİ
Özellikle tüp bebek tedavisinde embriyoloji laboratuvarının ve embriyo uzmanının nasıl bir önemi var? Merkez ve doktor seçiminde yurt dışından gelecek hastaların nelere dikkat etmeleri gerekiyor?
”Şimdi en önemli kriter aslında doluluktur. Yani tabii konu komşunun ya da burada hamile kalmış olanların bir tavsiyesi olacak ama iyi olan yer zaten doludur. Şimdi iki tane lokanta düşünelim. Bir tanesinin kapısından geçiyorsun, sinekler dolaşıyor içeride bomboş bir lokanta. Yanındaki lokanta ise tıklım tıklım dolu. Şimdi biz tercih ederken niye tercih ediyoruz? Boşa girelim de rahat rahat oturalım, yemeğimizi yiyelim mi? Hayır değil, kalabalığa gidiyorsun sen. Burası kalabalıksa bir insanların bir bildiği var diyorsun. Dolayısıyla tecrübeli merkezler, çok hasta yapan merkezler bu açıdan tercih sebebi olabiliyor. Dediğiniz gibi, laboratuvar çok önemli. Laboratuvar bizim mutfağımız. Garson istediği kadar iyi olsun. Eğer elinde taşıdığı yemek güzel bir şey değilse müşterisini memnun edemez. Dolayısıyla laboratuvarın iyi olması, iyi gebelik getirmesi, yumurta ve embriyoları iyi dondurup, iyi çözmesi önemli. Embryo bir hücre topluluğu. Embriyoyu dondurup çözdüğünüz zaman diyelim ki 8 hücreli bir embryonun bir hücresi zarar görse bile kalan hücrelerle embriyo hayatına devam edebiliyor. Ama yumurta bir hücre. Yani siz onu dondurup çözerken o yumurta bir zarar görürse sıkıntı oluyor. Dolayısıyla özellikle yumurta donduranların çok iyi merkezleri, laboratuvarı çok iyi çalışan merkezleri tercih etmesi lazım.”